Günümüzün büyük bir kısmını televizyon izleyerek ya da toplumsal medyada geçiriyoruz. Bayan vücudu yüklü olacak halde, bayan ve erkek fark etmeksizin vücutlarının nasıl olması gerektiği konusunda bilgisayar programları üzerinden oynamalar yapılıyor ve insanlara sunuluyor. Bilhassa reklamlar, tanınan gazeteler, televizyon programları ve sinemalar evvelden biçimlendirilmiş ve idealize edilmiş vücut imgelerin yayılmasına imkan sağlamaktadır (Featherstone, 1993: 170). Medyanın yaratmış olduğu bu “ideal vücut” ve “ideal güzellik” algısı sosyokültürel bir baskı olarak nitelendirilebilir. Günlük hayatımızda dış görünüşümüze ait çok fazla uyarana maruz kalıyoruz. Mağaza vitrinleri, mecmualar, toplumsal medya araçları, estetik cerrahi operasyonlarının artışı ve daha ulaşılabilir hale gelmesi üzere etmenler bireylere kolaylıkla ulaşmakta ve dış görünüşlerine ait baskı yaratmaktadır (Tiggemann, 2011). Bu baskının sonucunda da kişinin kendi vücudunu nasıl gördüğü olgusu, yani vücut imajı ortaya çıkmaktadır.
Avustralyalı Psikiyatrist Schilder, vücut imajı kavramını, bireyin kendi vücuduna karşı oluşan “mental imaj” olarak açıklamış (Özgen ve Sönmez, 2017). Bu mental imaj, objektif bir kıymetlendirme değil, zihinsel bir oluşumdur (Myers ve Biocca, 1992) ve birebir vakitte kişinin aynaya baktığında zihinsel olarak kendisini nasıl gördüğü ve vücudunun halini nasıl algıladığı ile alakalıdır. Vücut imajı değişime açıktır ve bilhassa ömrünün birinci on yılında daima inşa halindedir (Beyazyüz ve Göka, 2011: 375). Ama bu durum on yılda son bulmuyor, bireyin bedenine olan yargısı etraf ile olan etkileşimi sayesinde oluşuyor ve bu durum tüm ömür müddeti boyunca devam ediyor. Vücut imajını oluşturan çoklu faktörler mevcut. Bunları; bireysin algısı, tavırları, bilişleri, vücudu hakkındaki hisleri ve davranışları olarak ele alabiliriz. Bunun yanı sıra, topluma yerleşmiş bir ülkü vücut anlayışı var. Bu ülkü vücuda ait özellikler medyada muhakkak anahtar sözler ve kavramlar, görseller aracılığı ile betimleniyor. Örneğin zayıf olmak, kaslı olmak ve fizikî zindelik genç olmak ile muadil tutularak, yaşlanan vücut, kişi için korku kaynağı haline getirilmektedir (Özbolat, 2011). Şişman olmak, bakımsız görünmek yahut yaşlanmak kaçınılması gereken durumlar olarak sunuluyor. Bu sunulan ve yayılan ülkü vücut formları kültürden kültüre farklılık gösterebilir. Belli bir kültüre ilişkin hoşluk ve ülkü vücut anlayışı, çeşitli sosyo-kültürel kanallar ile yayılarak, bireyler tarafından içselleştirilir ve kendi vücutlarına ait tatmin ya da tatminsizliklere neden olur (Tiggeman, 2011). Örneğin, Asya ülkelerinde bir bayanın 30 kilo olması “ideal güzellik” sayılırken 50 kilo ve üstü bayanların “çirkin” “şişman” diye etiketlenmesi gösterebiliriz.
Farklı cinsiyetteki bireylerin vücut imajı üzerine yapılan birçok çalışmada, sosyokültürel faktörleri oluşturan aile, arkadaş ve medyanın şahısların vücutlarını değiştirmelerine yönelik kararlarında tesirli olduğu ortaya konulmuştur (Irving, 1990; Hill ve Franklin, 1998; Ricciardeli, vd. 2000; Jones, 2011). Bilhassa bayanların vücut algısı üzerinde değerli bir tesire sahip olan araçlardan biri mecmualar. Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşları 11-19 ortasında değişen 500 kız öğrenci üzerinde yapılan bir araştırmada iştirakçilerin %69’unun zihinlerinde mecmualarda yer alan bireyler ile irtibatlı olarak ülkü vücut halinin oluştuğu, %47’sinde ise bu görselleri gördükten sonra kilo verme dileğinin meydana geldiği gözlemlenmiştir (Field, vd. 2001). Ayrıyeten, genç kızların vücutlarını, moda/güzellik mecmualarında yer alan bireylerin vücutları ile karşılaştırmaları sonucunda kendi vücutlarından memnuniyetsizlik duydukları da bilinmektedir. (Levine ve Chapman, 2011).
Son devirlerde artık mecmua ve gazetelerin yerini televizyon ve telefon alıyor. Televizyonla ilgili yapılan çalışmalar bu yüzden ehemmiyet arz ediyor. Bunun sebebi televizyonda yer alan gösterilerin, haberlerin ve cümbüş programlarının yalnızca izleyiciyi eğlendirmek ya da bilgilendirmekle yetinmediği, tıpkı vakitte vücut imajına ait mefkureleri de yaydığının düşünülmesidir (Graydon, 2008). Televizyonda yer alan bireyler bu ülküleri yayacak vücut haline sahip bireyler olacak halde seçiliyor. Televizyon izlemenin vücut imajı üzerindeki tesirlerini araştıran çalışmalarda, televizyonda sunulan imajların bireylerin vücut imajlarını sorgulamalarına neden olduğu sonucuna varılmıştır (Richins, 1991; Myers ve Biocca, 1992; Tiggeman ve Pickering, 1996; Harrison ve Cantor, 1997; Botta, 1999). Bilhassa, diziler ve müzik görüntülerinin izlenmesi ile incelik mefkuresinin oluşması ortasında manalı bir bağ bulunmuştur (Tiggemann ve Pickering, 1996; Tiggemann, 2006).
Günümüzde bireylerin vücut imajını en çok etkileyen araçlardan biri de toplumsal medyadır. Son vakitlerde internet kullanımının yaygınlığı, erişimin kolaylaşması, bağlantısı kolaylaştırması üzere istikametlerinden ötürü toplumsal medya kullanımı revaca geçmiş durumda. Küresel Web Index’e nazaran ortalama bir insan günde neredeyse 6 saatini internette geçiriyor (Kemp, 2018). Bu süreç içerisinde daima olarak belirli bir kalıpta olan imajlara maruz kalan bireyler, kendilerini bu imajlarla kıyaslamaya başlıyor. Toplumsal medyada beşerler daima en âlâ, en keyifli hatta ülküleştirilmiş hallerini paylaşıyorlar. Hayatlarının en hoş kısımlarını, en hoş hallerini beşerlerle paylaşmayı seçiyorlar. Lakin her gün en âlâ ve en memnun halimizde olmamız hiç de gerçekçi değil. Toplumsal medyada paylaşılan gönderilerde fotoğrafları daha uygun hale getirmek gayesiyle kullanılan photoshop ve filtreler de vücut algımızı olumsuz olarak etkiliyor. Daha çok beğeni, övgü almak gayesiyle beşerler fotoğraflarını gerçekte olmadıkları halde düzenleyebiliyorlar. Toplumsal medya tarafından belirlenmiş beden tipine sahip olmayan şahıslar de bu oynanmış fotoğrafları gördüklerinde, sırf kendilerinin bu norma uymadığını, kendileri hariç herkesin bu türlü göründüğünü düşünüp dışlanmış hissetmeye ve kendilerini beğenmemeye başlayabiliyorlar. Fakat ülkü beden tipi denen şey sırf toplumsal medyanın ürettiği, içi boş bir kavramdır. Her insanın beden tipi kendine mahsustur ve biri başkasından daha “ideal” değildir.
Günümüz medyasının yanı sıra, bu algıyı empoze etme çocuklardan başlıyor. Küçük yaşlardan itibaren çocukların giysi biçimleri, oyuncakları, izledikleri çizgi sinemalar ya da sinemalar; hepsi çocuğun gelişiminde etken rol oynayarak onun zihnini ve dünyayı algılama biçimini beslemektedir. Daha sonraları çocukluktan ergenliğe geçişinde de çocuk öğrendiği bu kazanımları pekiştirerek gelişimine uygun olarak algılama biçimini de yönlendiryor. Bilhassa ergenlik periyodunda gençler tarafından kendi vücuduna yönelme gerçekleşir ve bu algı gençlerin zihnini çokça meşgul eder. Ergen vücudu onun kendi kişiliği ile de savaş halindedir; yani gençler, aynada gördüğü yeni vücudunu ve şahsî özelliklerini, özetle benliğini etrafına kabul ettirmek için uğraşır. Çocukluktan beri empoze edilen gerek oyuncaklar gerekse insan bağlarında ve diyaloglarında sıkça rastlanan ülkü vücut algısı, olması gerekenle ilgili birtakım şemalar oluşturmaktadır. Örneğin her kız çocuklarının oynadığı Barbie Bebekler, televizyonda izledikleri prensesler daima birebir tiplemededir; hoş, ince beden, ince bel, ince bilekler, kaydırak üzere düz bir burun. Çizgi sinemalarda daima âlâ ve makus karakterleri izleriz. Yeterli karakterler genelde gördüğümüz “ince vücuda sahip” prenseslerdir. Makus karakterler ise nahoş, şişman, kemikli burunlu, büyük burunlu karakterler olur. Bu algı, medya tarafından insanlara çocukluktan empoze ediliyor ve çocuklar şişman bireylerin nasıl olduğu konusunda işleniyor. Böylelikle, genç kızlarda sırf hoş olurlarsa ve zayıf olurlarsa sevilecekleri hatta güzel bir insan olabilecekleri fikri pekişiyor. Çocukluktan gelen bu pekişmenin sonucunda haberlerde, seri katillerin ya da insanlara ziyan vermiş hatalıların yalnızca “yakışıklı” ya da “güzel” olduğu için toplumdaki birçok insan tarafından desteklenmesi, fan sayfalarının açılması, beraat hakkının istenmesini görüyoruz.
Medyanın vücut algısı üzerinde değerli bir tesiri olduğu kesin. Pekala bu durumdan nasıl en az formda etkilenmeyi başarabiliriz? Telefondaki uygulamaları silmek, televizyon izlememek, magazin mecmuaları okumamak sağlıklı seçenekler ortasında değil. Birinci olarak hoşluk kavramının tek bir kalıp içinde olmadığını kendimize anlatmamız gerekiyor. Dünya farklılıklar içinde hoş, içinde her rengin olduğu ve renklerin karışıp rengarenk bir bütünü oluşturduğu bir yer. Bunun yanı sıra, herkes kendine has ve biriciktir. İkinci olarak kendinizi kimseye beğendirmek zorunda olmadığınızı hatırlayın. Değerli olan, sizin kendinizi sevmeniz ve beğenmeniz. Bedeninizde elbette sevmediğiniz yerler olabilir. Ama o sevmediğiniz yerler aslında sizi siz yapan şeyler, kendinizi olduğunuz üzere kabul edin ve şefkat gösterin. Mükemmeliyet kavramının gerçekçi olmadığını da sık sık kendinize hatırlatmayı unutmayın.
